TÍA TÔ

• Tên gọi khác: Tô tử, xích tô, tử tô, tô diệp,…
• Tên khoa học: Folium Perillae Fructescentis
• Họ: Hoa môi (danh pháp khoa học: Lamiacae)

1. PHÂN BỐ

Tía tô mọc hoang và được trồng nhiều ở các nước Châu Á. Loài cây này có đặc tính ưa ẩm, sáng, thích đất thịt và đất phù sa. Cây chủ yếu được trồng bằng hạt.

2. ĐẶC ĐIỂM

Tía tô là dạng cây thân thảo, có chiều cao trung bình từ 0.5 – 1m. Thân có màu tím đậm. Lá mọc đối xứng, mép có răng cưa đều nhau. Mặt trên lá màu xanh, mặt dưới màu tím tía, một số cây có cả mặt trên và mặt dưới đều có màu tím hoặc xanh. Lá có phủ lông nhám, gân màu xanh hoặc tím.

Hoa Tía tô nở vào tháng 7 – 9 hằng năm, có màu trắng hoặc tím, nhỏ, mọc thành xim ở đầu cành. Quả xuất hiện vào tháng 10 – 12, có hình cầu, kích thước nhỏ. Toàn cây tô tử đều được phủ lông nhỏ và có tinh dầu thơm.

Tía tô thường được trồng để làm gia vị và dược liệu.

Tía tô chứa từ 0.3 – 0.5% tinh dầu và khoảng 20% citral. Tinh dầu chứa các thành phần hóa học như linalool perillaldehyd, β-cargophylen, L-perrilla alcohol, perillaldehyd, α-pinen, elsholtziaceton,…Hạt Tía tô có chứa dầu béo, nước, protein, acid nicotinic, linoleic, acid linoleic, oleic,…

3. CÔNG DỤNG

Theo nghiên cứu y học hiện đại:

• Cồn và nước sắc từ cây Tía tô có tác dụng giãn mao mạch ngoài da và kích thích tuyến mồ hôi bài tiết.
• Tinh dầu từ cây Tía tô có khả năng tăng đường huyết và ức chế trung khu thần kinh.
• Nước ngâm từ cây Tía tô có tác dụng ức chế một số vi khuẩn như trực khuẩn đại tràng, tụ cầu khuẩn và trực khuẩn lỵ.
• Tía tô còn có tác dụng giảm co thắt cơ trơn phế quản, cầm máu và giảm dịch tiết của phế quản.

Theo y học cổ truyền:

• Tác dụng lý khí khoan hung, phát tán phong hàn, hóa đờm, giải uất, giải độc, an thai (tuy nhiên cành Tía tô chỉ có tác dụng lý khí, không có tác dụng phát biểu). Do đó cây Tía tô thường được dùng để chữa nôn mửa, động thai, ngoại cảm phong hàn, ngộ độc cua cá,…
• Cành Tía tô có tác dụng chữa hen suyễn, tê thấp và trị ho trừ đờm.
• Tố diệp (lá Tía tô) thúc đẩy tiêu hóa, giảm đau, giải độc, kích thích tiết mồ hôi, chữa cảm mạo, ngộ độc, nôn mửa, trị ho,…

4. BÀI THUỐC TỪ TÍA TÔ:

Chữa cảm mạo

• Cách 1: Tô diệp, rửa sạch, thái chỉ nhỏ rồi trộn chung với cháo trắng gạo tẻ, ăn khi còn nóng. Cách làm này giúp thoát mồ hôi ra ngoài, giải cảm nhanh.
• Cách 2: Dùng 15 – 20 gram tô diệp , rửa sạch và ngâm nước muối pha loãng 5 – 10 phút. Sau đó, giã nát và thêm một ít nước sôi, lọc lấy nước thuốc và uống. Để thuốc phát huy tác dụng, sau khi uống xong bệnh nhân nên nằm nghỉ và đắp chăn kín. Uống nước tô diệp chữa cảm mạo chỉ áp dụng cho đối tượng trẻ em và người già.
• Cách 3: Sử dụng tô diệp nấu nước và xông. Bên cạnh đó cũng có thể dùng nước ngâm chân, giúp đẩy mồ hôi ra ngoài, giải cảm.

Điều trị chứng ho ở trẻ sơ sinh

Dùng 20 gram tô diệp, 5 gram hoa khế, 5 – 10 gram hoa đủ đủ đực và 5 gram đường phèn. Tất cả các nguyên liệu trừ đường phèn được đem đi rửa sạch và giã nát. Sau đó vắt lấy nước cốt, thêm đường phèn vào và đem hấp cách thủy. Mỗi ngày cho trẻ uống 5 lần, mỗi lần nửa thìa cà phê (tương đương 2,5 ml).

Chữa rôm sảy ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ

Rửa sạch một nắm lá tía tô rồi xay nhuyễn, vắt lấy nước cốt. Sau đó đun sôi, tắm cho trẻ. Hoặc cha mẹ cũng có thể để nguyên lá tía tô, nấu nước và tắm cho bé.

Giảm đau nhức do gout gây ra

Mỗi khi cơn đau do bệnh gout ghé thăm, người bệnh có thể hái một nắm lá tô diệp, rửa sạch, ngâm nước muối và nhai nuốt sống. Ngoài ra, bệnh nhân cũng có thể sắc thuốc lá tía tô uống mỗi ngày để cải thiện triệu chứng bệnh.

Điều trị sưng vú

Sử dụng 10 gram lá tía tô, sắc thuốc uống. Phần bã dùng đắp lên vú. Kiên trì thực hiện cho đến khi bệnh có dấu hiệu thuyên giảm thì ngừng.

Trị trúng độc do ăn hải sản

Dùng 10- gram lá tía tô tươi, giã nát và vắt lấy nước uống. Hoặc sắc thuốc lá tía tô khô và uống mỗi ngày.

Điều trị mụn thịt mụn cơm

Hái một nắm lá tía tô, rửa sạch và ngâm nước muối để làm sạch bụi bẩn, ký sinh trùng và giảm bớt lượng lông trên lá. Sau đó, giã nát và thoa lên những nốt mụn. Thực hiện 3 – 4 lần mỗi tuần, giúp giảm mụn và làm sáng da.

Chữa bụng trướng

Lấy một ít lá tía tô đã được vệ sinh sạch, giã nát, vắt lấy nước cốt rồi thêm ít muối vào uống.

Cải thiện tình trạng chảy máu ngoài da

Sử dụng một nắm lá tía tô non, giã nát rồi đắp lên vết thương. Sau đó, dùng lá tía tô tươi sao vàng, nghiền nhỏ và rắc lên.

Lưu ý khi sử dụng tía tô

Mặc dù lá tía tô mang lại nhiều tác dụng tốt đối với sức khỏe và nhan sắc. Tuy nhiên, việc lạm dụng quá nhiều lá tía tô có thể gây nên những vấn đề sau:

• Đối với bà bầu: Tô diệp có tác dụng an thai nhưng nếu dùng với liều lượng lớn, liên tục trong khoảng thời gian có thể làm tăng huyết áp, ảnh hưởng đến sức khỏe của cả mẹ lẫn thai nhi.
• Đối với người bị cảm nóng, hay ra mồ hôi: Tốt nhất nên thận trọng khi dùng lá tía tô chữa bệnh. Vì chúng có tác dụng dược tính gây ra mồ hôi nhiều, sử dụng kéo dài có thể khiến bệnh thêm trầm trọng.
• Người có tiền sử dị ứng: Đối với những người này nên hạn chế dùng lá tía tô điều trị bệnh để tránh những tác dụng phụ không mong muốn có thể xảy ra.

Trích nguồn:

Trungtamthuocdantoc.com/