- Tên gọi khác: Cây bách giải, cây ung thư, cây quả nâu, cây dây gối, cây bạch vạn hoa, cây đông triều,…
- Tên khoa học: Celastrus sp.
- Họ: Dây gối (Celastraceae).
- Phân nhóm: Xạ đen rừng, xạ đen Hòa Bình,…
1. PHÂN BỐ:
Tại Việt Nam, cây xạ đen thường mọc ở các vùng đồi núi có độ cao trên 1000 – 1500 mét như: Sơn La, Hòa Bình, Quảng Ninh, Ninh Bình, Phú Thọ, rừng quốc gia Ba Vì, Gia Lai,…
2. ĐẶC ĐIỂM:
Cây xạ đen là một trong những loại thảo dược rất quý. Lá xạ đen có thể được dùng riêng lẻ hoặc kết hợp với một số loại thảo dược khác, nấu lấy nước uống chữa bệnh và tăng cường sức đề kháng rất tốt, đặc biệt là bệnh ung thư. Vì vậy, cây xạ đen còn gọi là cây ung thư.
Cây xạ đen là một loại thực vật dây leo và thân gỗ, dài khoảng 3 đến 10m. Xạ đen mọc thành bụi, nhưng cây non thường có màu xám nhạt và không có lông, còn cây trưởng thành thì có màu xanh nâu và nhiều lông.
Lá của cây xạ đen mọc so le, phiến lá hình bầu dục và đầu nhọn, chiều dài của lá khoảng từ 7 – 12cm, chiều rộng khoảng 3 – 5cm, mép lá có răng cưa ngắn. Cuống lá tương đối ngắn, chỉ từ 5 – 7mm.
Hoa của cây xạ đen có màu trắng, 5 cánh, thường mọc từng chùm ở nách hoặc ngọn lá, chùm hoa dài từ 5 – 10cm, còn cuống hoa dài khoảng 2 – 4mm. Quả xạ đen có hình giống quả trứng và dài khoảng 1cm. Quả thường có màu xanh, chuyển vàng khi chín và tách thành 3 mảnh. Cây xạ đen ra hoa vào tháng 3 đến tháng 5 và có quả từ tháng 8 đến tháng 12.
Có thể hái lá cây xạ đen để dùng làm dược liệu vào bất kỳ lúc nào, nhưng để đạt được dược tính cao, cần đợi đến khi cây già. Rửa sạch bằng nước các phần của cây xạ đen sau khi thu hoạch, cắt từng đoạn ngắn rồi mang phơi khô hoặc sấy khô, cho vào túi nilon để dùng dần.
Trong cây xạ đen có chứa các thành phần hóa học sau:
- Saponin trierpenoid: chất chống nhiễm khuẩn;
- Flavonoid: chất chống oxy hóa, ung thư;
- Quinon;
- Sterol.
3. CÔNG DỤNG:
- Chống khối u: Các hợp chất polyphenol, flavonoid, quinone trong cây xạ đen có tác dụng ức chế tế bào ung thư phát triển, hóa lỏng tế bào ung thư để chúng dễ dàng bị tiêu hủy, từ đó chống hình thành khối u và di căn.
- Chống oxy hóa: Các chất hóa học có trong cây xạ đen có khả năng chống lại các gốc tự do và làm suy giảm những tác hại của gốc tự do đối với tế bào.
- Chống nhiễm khuẩn: Đặc biệt, hợp chất saponin triterpenoid trong xạ đen có khả năng bảo vệ cơ thể trước tác nhân vi khuẩn xâm nhập.
Về Đông y, cây xạ đen có vị hơi chát và đắng, tính hàn và có những tác dụng sau:
- Điều trị bệnh viêm gan, xơ gan, hỗ trợ chữa gan nhiễm mỡ làm vàng da
- Giải độc, tiêu viêm, mụn nhọt trên da
- Ổn định huyết áp, hoạt huyết
- Giúp giải tỏa căng thẳng, an thần, tăng sức đề kháng
- Chữa khối u
- Trị các bệnh xương khớp, cột sống
4. CÁC BÀI THUỐC CỦA CÂY XẠ ĐEN:
Dùng thông kinh, lợi tiểu, giải nhiệt
- Chuẩn bị: 15g xạ đen, 12g kim ngân hoa
- Dùng các vị thuốc đã phơi khô đem sao vàng rồi hãm như nước chè.
- Uống hết thuốc trong ngày.
Tăng cường hệ miễn dịch, giảm căng thẳng, phòng chống tiểu đường, ung thư
- Chuẩn bị: 15g xạ đen, 15g giảo cổ lam và 15g nấm linh chi
- Dùng tất cả nguyên liệu trong 1 thang thuốc và sắc uống hàng ngày.
Hỗ trợ điều trị ung thư
- Chuẩn bị: 30g xạ đen, 20g cỏ lưỡi rắng và 6g cam thảo dây
- Dùng tất cả nguyên liệu trong 1 thang thuốc rồi hãm trong ấm như hãm nước chè
- Uống hết trong ngày
Hỗ trợ điều trị các bệnh về gan
- Chuẩn bị: 50g xạ đen, 30g cà gai leo và 10g mật nhân
- Cho tất cả nguyên liệu trong 1 thang thuốc rồi cho vào nấu cùng với khoảng 2 lít nước trong khoảng 15 phút. Lúc này tinh chất của các nguyên liệu sẽ tan dần trong nước.
- Dùng uống thay nước hàng ngày. Nhớ không được để qua đêm
Một số lưu ý khi dùng dược liệu xạ đen
- Không dùng xạ đen trong trường hợp phụ nữ có thai hoặc đang cho con bú, không dùng cho trẻ nhỏ.
- Bệnh nhân có vấn đề về thận khi sử dụng phải tham khảo ý kiến của bác sĩ.
- Không được dùng nước xạ đen đã để qua đêm
Nếu sử dụng không đúng cách có thể gây ra một số tác hại đối với người bệnh, cụ thể như sau:
- Khi dùng nhiều có thể gây hoa mắt chóng mặt, đau đầu
- Không nên dùng thuốc đã để qua đêm vì có thể bị hỏng dẫn đến đầy bụng, đi ngoài.
- Có thể làm bệnh nhân buồn ngủ do có tác dụng an thần. Vì vậy không nên pha quá đậm đặc, nhất là vào buổi sáng có thể làm ảnh hưởng đến tinh thần làm việc của bạn trong cả một ngày.
- Có thể gây tác dụng phụ ở những người bị khối u, khiến bệnh nhân căng thẳng mệt mỏi và các cơn đau trầm trọng hơn. Khi thấy hiện tượng này, cần ngưng dùng thuốc.
Tác dụng của xạ đen là rất hữu ích với sức khỏe của chúng ta. Tuy nhiên do vị thuốc vẫn tiềm ẩn nguy cơ gặp phải tác dụng phụ nên cần phải tìm hiểu kĩ trước khi dùng. Nếu có bất cứ thắc mắc nào xung quanh việc sử dụng nên hỏi ý kiến của bác sĩ hoặc các thầy thuốc để có những tư vấn chuẩn xác nhất.
Trích nguồn:
Vinmec.com, trungtamthuocdantoc.com
