- Tên gọi khác: Thử vĩ cầm, Hoàng văn, Điều cầm, Không trường, Tửu cầm…
- Tên khoa học: Scutellaria baicalensis.
- Họ: Hoa môi (Lamiaceae).
1. PHÂN BỐ:
Hoàng cầm là dược liệu chủ yếu sống ở cùng cao nguyên đất vàng, sườn núi hướng về phía mặt trời mọc. Điển hình nhất là ở các tỉnh phía Bắc và Tây Nam Trung Quốc. Hiện nay, dược liệu đang được thí nghiệm di thực vào những vùng khí hậu mát ở nước ta.
2. ĐẶC ĐIỂM:
- Hoàng cầm là loại cây thân thảo sống nhiều năm, có chiều cao trung bình khoảng từ 20 – 50cm. Phần rễ cây phình to thành hình chùy, mặt bên ngoài màu vàng sẫm và khi bẻ ra sẽ thấy màu sáng hơn.
- Thân cây mọc đứng, phân nhánh, hình vuông, nhẵn hay có lông ngắn phía ngoài. Lá mọc đối có cuống rất ngắn hoặc đôi khi không cuống. Phiến lá có hình mạc hẹp, mép nguyên, đầu hơi tù, chiều dài khoảng 1,5 – 4cm, rộng khoảng từ 3 – 10mm. Mặt trên lá có màu xanh sẫm còn mặt phía dưới là màu xanh nhạt.
- Hoa của cây có màu lam tím, mọc ở đầu cành. Phần cánh gồm có 2 môi với 4 nhị màu vàng, bầu có 4 ngăn.
- Sau đây là một số thành phần được ghi nhận có trong dược liệu hoàng cầm: Baicalei, Wogonoside, Baicalein, b-Sitosterol, Skullcapflavone, 7-Trihyroxy-6-Methoxyflavanone, Benzoic acid, Wogoside, Oroxylin Oroxylin A,Wogonin
3. CÔNG DỤNG:
Theo y học cổ truyền:
- Công dụng: Tả phế hỏa, trừ thấp nhiệt, tiêu cốc, chỉ huyết, an thai, tiết lợi, hạ huyết bế…
- Chủ trị: Ho do phế nhiệt, tiêu chảy, mụn nhọt, mắt đỏ sưng đau, đau bụng, chảy máu cam, tiêu ra máu, rong kinh, động thai…
Theo y học hiện đại:
- Tác dụng đối với huyết áp: Cả dịch truyền, nước sắc và cồn của dược liệu có tác dụng hạ huyết áp.
- Tác dụng chuyển hóa lipit: Nước sắc từ dược liệu có khả năng hạ lipid ở những người được điều trị bằng Thyroid hay ở người thực hiện chế độ kiêng cholesterol trong vòng 7 tuần.
- Tác dụng đối với vị trường: Cồn chiết và nước sắc từ hoàng cầm có tác dụng ức chế nhu động ruột.
- Tác dụng kháng khuẩn: Dược liệu có khả năng kháng khuẩn phổ rộng. Thực nghiệm cho thấy hoàng cầm có tác dụng ức chế tụ cầu vàng, phế cầu khuẩn, não mô viêm Neisseria, trực khuẩn bạch cầu, trực khuẩn lao, nấm da và Leptospira…
- Tác dụng miễn dịch: Thành phần Baicalein trong hoàng cầm có khả năng ức chế tế bào giải phóng enzyme. Từ đó đem lại tác dụng ngăn ngừa dị ứng. Đồng thời Baicalin và Baicalein còn được chứng minh là có khả năng giãn phế quản trong thực nghiệm gây dị ứng suyễn.
- Ngoài ra, dược liệu còn có tác dụng hạ thân nhiệt, lợi tiểu, tăng lượng mật…
4. BÀI THUỐC TỪ CÂY HOÀNG CẦM:
Bài thuốc chữa đau bụng, kiết lỵ: Nguyên liệu gồm 12g hoàng cầm; 8g mỗi vị cam thảo, thược dược; thêm 3 trái đại táo. Đem tất cả nguyên liệu vào ấm, thêm khoảng 1 lít nước sắc nhỏ lửa trong khoảng 20 – 25 phút rồi tắt bếp. Chia thuốc uống vào 3 lần mỗi ngày sẽ thấy hiệu quả.
Bài thuốc chữa phong nhiệt có đờm: Kết hợp hoàng cầm cùng bạch chỉ với lượng như nhau. Đem hỗn hợp trên phơi khô, tán thành bột mịn. Mỗi lần lấy 8g bột thuốc uống chung với trà ấm.
Bài thuốc chữa chảy máu cam, nôn ra máu: Sử dụng 40g hoàng cầm, bỏ ruột đen sau đó tán thành bột mịn. Mỗi lần dùng khoảng 12g đem sắc cùng 1 chén nước khi ấm còn 6 phân thì tắt. Uống mỗi ngày 1 lần vào buổi trưa khi còn ấm.
Bài thuốc chữa nóng gan gây vàng da, mờ mắt: Sử dụng 120g đạm đậu vị cùng 40g hoàng cầm. Đem hỗn hợp này sắc với nước để uống thay nước lọc hàng ngày. Sử dụng thuốc khi còn ấm để hấp thu được toàn bộ dược chất quý giá.
Bài thuốc chữa băng huyết sau sinh: Sử dụng hoàng cầm và mạch môn với lượng bằng nhau sau đó đem sắc với nước uống thay nước lọc hằng ngày.
Bài thuốc chữa hỏa độc: Lấy một lượng tùy ý dược liệu đem tán bột sau đó trộn đều với nước. Sử dụng hỗn hợp này trực tiếp lên vị trí cần điều trị.
Bài thuốc trị động thai: Các nguyên liệu gồm hoàng cầm, bạch truật, thược dược mỗi loại 12g; đương quy 8 g và xuyên khung 4g. Tất cả dược liệu đem rửa sạch, để ráo nước rồi cho vào ấm sắc lấy nước cốt uống mỗi ngày 1 thang.
Bài thuốc chữa giật mình, khóc đêm ở trẻ nhỏ: Dùng 0,4g hoàng cầm và 0,4g nhân sâm; đem hỗn hợp này tán thành bột mịn Mỗi lần cho trẻ sử dụng chung với nước sắc trúc diệp; kiên trì trong 1 tháng sẽ khỏi hẳn.
Bài thuốc giúp thanh nhiệt, giải độc: Lấy một lượng như nhau vừa bạch truật và hoàng cầm. Đem các dược liệu này đi sao vàng rồi tán thành bột mịn, trộn với nước cơm. Nặn thuốc thành viên hoàn khoảng bằng hạt đậu xanh, mỗi lần sử dụng uống cùng 50 viên với nước sôi ấm.
Bài thuốc trị khi phong tán hàn: Các nguyên liệu gồm hoàng cầm, độc hoạt, khương hoạt, bạch chỉ, đương quy, xuyên khung, phục linh mỗi vị 8g; ngưu tất, thục địa, bạch truật, đảng sâm mỗi vị 12g; thêm 6g kim thảo; 0,8g bạch thược Đem các vị thuốc trên sắc cùng 750ml nước đến khi trong ấm còn phân nửa thì tắt bếp. Sử dụng bài thuốc liên tục trong 1 tháng, mỗi ngày 1 thang.
Bài thuốc chữa co rút vùng thắt lưng: Nguyên liệu chuẩn bị gồm 4g hoàng cầm; thêm 6g mỗi loại kim ngân hoa, bạch thược; 3g hoàng niên. Để đạt được hiệu quả tốt nhất nên thêm 2g cam thảo, 2 con ngô công và 2 con toàn yết. Đem hỗn hợp trên sắc cùng với nước, dùng mỗi ngày 1 thang.
Bài thuốc chống co giật hiệu quả: Hoàng cầm, thiên ma, chi tử mỗi thứ 10g; câu đằng, xuyên ngưu tất, ích mẫu thảo mỗi thứ 14g; dạ đằng giao, bạch linh mỗi thứ 16g và thêm 25g tang ký sinh. Đem tất cả dược liệu vào ấm sắc cùng 800ml nước tới khi ấm còn 350ml thì tắt bếp. Người bệnh sử dụng mỗi ngày 1 thang.
Bài thuốc điều trị cảm mạo, cứng đau vai gáy: Hoàng cầm, bạch chỉ, khương hoạt mỗi thứ 6g; sài hồ 4g; cát căn 10g; thêm 2g cam thảo, 2 quả đại táo và 3 lát gừng tươi. Tiến hành sử dụng trực tiếp các loại thảo dược tren.
Bài thuốc chữa viêm gan virus thể cấp: Nguyên liệu có chi tử, hoàng liên, hoàng cầm hoàng bá mỗi vị 12; đại hoàng, nhân sâm mỗi vị 8g. Đem hỗn hợp trên sắc cùng 600ml nước tới khi trong ấm còn khoảng 300ml thì tắt bếp. Chia đều làm 3 phần và sử dụng thuốc luôn trong ngày.
Chữa đau bụng do nhiệt lỵ, mót rặn: Nguyên liệu gồm thược dược, hoàng cầm mỗi vị 12g; 4g hoàng liên; hậu phác, quảng trần bì mỗi thứ 6g; thêm 3,2g mộc hương. Đem hỗn hợp trên sắc uống mỗi ngày.
Bài thuốc trị viêm loét dạ dày tá tràng: hoàng cầm 16g; mạch nha, mai mực mỗi vị 20g; cam thảo 6g; 2g ngô thù du, 12g sơn chi, 12g đại táo. Đem toàn bộ nguyên liệu vào sắc cùng 1 lít nước đến khi nước cạn thành 350ml rồi uống trong 3 lần mỗi ngày.
Bài thuốc điều trị rối loạn tiền mãn kinh: Sử dụng 8-g điều cầm tâm ngâm cùng nước giấm gạo trong 1 tuần sau đó để khô rồi tẩm tiếp. Thực hiện đều đặn như vậy trong 7 lần rồi tán dược liệu thành bột mịn. Nặn hồ với giấm thành viên to bằng hạt noog đồng lớn. Mỗi lần sử dụng 70 viên khi đói; dùng cùng rượu nóng ngày 2 lần để tăng hiệu quả.
Trị ra máu không cầm được, tay chân lạnh ngắt: Bài thuốc được ghi chép trỏng Quái Chứng Kỳ phương sử dụng 8g hoàng cầm, sao với rượu rồi tán bột, uống cùng với rượu.
Lưu ý khi sử dụng
Mặc dù chưa có nhà nghiên cứu khoa học nào tìm ra độc dược có trong vị thuốc, tuy nhiên khi sử dụng quý bạn cần nắm rõ những quy tắc dưới đây để hạn chế tối đa một số tác dụng phụ không mong muốn:
- Kiêng kỵ: Những người tỳ vị hư hàn nhưng không có thấp nhiệt, thực thỏa, phụ nữ mang thai hàn không nên sử dụng. Ngoài ra vị thuốc còn chống chỉ định với một số đối tượng như: phế có hư nhiệt, bị tiêu chảy do hàn hoặc do hạ tiêu có hàn.
- Đối dược: Không kết hợp thảo dược với sơn thù du, mẫu đơn, đơn sa, long cốt, hành sống.
- Liều lượng: Thông thường mỗi người chỉ nên sử dụng từ 12g – 20g vị thuốc hoàng cầm mỗi ngày. Nếu muốn sử dụng thêm cần hỏi ý kiến các chuyên gia.
Trích nguồn: Trungtamthuocdantoc.com/
